KIẾN THỨC VỀ MAI VÀNG
Mai vàng, còn được gọi là hoàng mai, huỳnh mai hoặc lão mai (danh pháp hai phần: Ochna integerrima), là tên của một loài thực vật có hoa thuộc chi Mai (Ochna), họ Mai (Ochnaceae). Loài hoa này được sử dụng phổ biến trong các dịp Tết Nguyên Đán ở miền Nam Việt Nam.
Tại Việt Nam, loài mai vàng bến tre phân bố tự nhiên chủ yếu ở các khu rừng thuộc dãy Trường Sơn và các tỉnh từ Quảng Nam, Đà Nẵng đến Khánh Hòa. Mai vàng cũng xuất hiện ở vùng núi của đồng bằng sông Cửu Long, cũng như ở cao nguyên, tuy nhiên số lượng ít hơn. Mai vàng Yên Tử tại Quảng Ninh đã được xác định là cùng loài với mai vàng miền Nam. Các cây mai vàng ở vùng núi Yên Tử có tuổi đời lên tới 700-800 năm, với đường kính lên đến 40-50 cm, theo nghiên cứu của Giáo sư Đặng Văn Đông, người chủ nhiệm đề tài "Nghiên cứu bảo tồn, lưu giữ và phát triển giống hoa mai vàng Yên Tử".
Loài mai vàng mọc hoang dã trong rừng có số cánh hoa từ 5 đến 9, nhưng đôi khi có thể lên đến 12-18 cánh và được gọi là "mai núi". Ở Tây Nguyên và Campuchia, mai núi phân bố khá phổ biến. Ngoài ra, còn có loài mai rừng với thân màu nâu, lá to xanh bóng, có răng cưa ở viền lá, hoa vàng, mọc thành chùm theo dạng chủy và được gọi là "mai chủy".
Một loài mai vàng khác mọc ở triền cát và các khu rừng ven biển được gọi là "mai động". Loài mai này có thân suông, tròn và hoa mọc chi chít trên cành. Nếu hoa có năm cánh nhỏ thì được gọi là "mai sẻ". Mai động hay mai sẻ phân bố rải rác ở các tỉnh miền Trung từ Quảng Bình, Quảng Trị đến miền Nam, kéo dài tới Đồng Nai và Tây Ninh.
Xét về góc độ sai hoa, ngoài mai sẻ còn có "mai chùm gởi". Loài này có thân cứng, trên cành mọc những khối u, chung quanh khối u đâm ra rất nhiều tược non, từ đó nụ hoa mọc ra khá dày, hoa nở san sát vào nhau tạo thành chùm. Loài này còn được gọi là "mai tỳ bà" hay "mai vương". Hiện nay, ở vùng Nam Bộ có rất nhiều giống mai.
Thông thường, mai vàng có mùi hương rất khó nhận ra. Tuy nhiên, ở Việt Nam có một loài mai vàng năm cánh có hương thơm đậm hơn hẳn các loài mai khác, được gọi là "mai hương". Nó còn được biết đến với tên gọi khác là "mai thơm" (thường được trồng ở Bến Tre) tại miền Nam hoặc "mai ngự" (thường mọc ở Huế) ở miền Trung. Một loài mai có cánh hoa lớn hơn kích cỡ bình thường được gọi là "mai châu" (từ "trâu" đổi thành "châu"), trong khi loài có nụ hoa nhỏ, cánh dài và nhọn được gọi là "mai cánh nhọn".
Có loài mai vàng 5 cánh bình thường nhưng cành nhánh mềm mại, rủ xuống như cây liễu, được gọi là "mai liễu". Ở khu rừng Cà Ná, có loài mai thân nhỏ èo uột, cành rất giòn, lá hình bầu dục, trơn và có răng cưa mịn, gọi là "mai rừng Cà Ná". Ngoài ra, còn có loài mai thân rất nặng (gấp rưỡi thân cây mai bình thường), gọi là "mai đá" hay "mai Vĩnh Hảo". Loài này có thân cứng, cành giòn, lá nhỏ, hoa to và phẳng, lâu tàn.
=====>> Xem thêm: Tìm hiểu thêm về giá mai vàng hoành 60
Mai có dáng vẻ thanh cao với thân cây mềm mại, lá xanh biếc dịu dàng và hoa tươi rực rỡ. Mai thường trút lá vào mùa đông và ra hoa vào mùa xuân. Hoa nở thành từng chùm, với cuốn dài treo lơ lửng trên cành, thoảng mùi thơm e ấp, kín đáo. Mỗi nụ hoa thường có năm cánh, cá biệt có hoa tới chín, mười cánh. Trong dân gian, người ta tin rằng năm mới nhà nào có cành mai như vậy là dấu hiệu của điềm lành và một năm thịnh vượng, an khang.
Ở miền Trung, mai Huế và mai Bình Định thường được chuộng để chưng Tết. Mai Huế có giá trị và được ưa chuộng hơn, gốc đẹp hơn và có thể sử dụng nhiều năm hơn. Mai Huế có lá dày hơn, màu thẫm hơn, thuần một màu, trong khi mai Bình Định lá mỏng hơn, thon kim hơn và có thể có màu nâu sẫm nhưng mai Bình Định thông dụng hơn vì giá cả vừa phải.
Mai Huế, còn được gọi là mai Ngự, nổi tiếng với sắc vàng rực rỡ và chỉ sinh trưởng trên đất Cố đô, là đặc sản của vùng sông Hương núi Ngự. Mai vàng xứ Huế phải là mai năm cánh, hiếm có cây mọc nhiều cánh. Hoa mai Huế không có lá màu đỏ như hồng diệp mai của Trung Trung bộ hay nhiều cánh như hoa mai miền Nam, mà chỉ có năm cánh và lá xanh, đặc biệt là màu vàng đẹp.
Mai miền Bắc mới được người chơi sưu tầm khoảng 10-15 năm trở lại đây, chủ yếu tập trung ở vùng Uông Bí – Đông Triều Quảng Ninh. Đây là giống mai vàng năm cánh hở, bông to có mùi thơm nhẹ và đọt xanh.
Tạm thời, có thể phân chia thành hai loại: mai lá to và mai rụt. Mai lá to khi bung vỏ bọc trùm hoa (vỏ trấu), các nụ hoa mai cổ thụ nở theo thứ tự, cành dài mảnh thưa hơn mai rụt, nhưng khi bung vỏ trấu đồng thời lộc phát triển che lấp khoảng trống rất hài hòa. Dòng mai rụt có cành ngắn mập mạp, dày cành, dày hoa hơn, hoa không nằm trong bọc (vỏ trấu) mà phát triển luôn thành trùm nụ theo thứ tự. Lộc phát triển muộn hơn (khi nụ to và điểm hoa lộc còn chưa bung lá), cành mai dày đặc nụ và nụ với cành cây mập mạp rụt rịt, tạo nên sự khác biệt rõ rệt.
Mai thuộc loại cây khó trồng và chăm sóc. Người ta thường trồng mai bằng cách chọn những hạt mai chín mẩy, ngâm nước rồi gieo vào đất ẩm (có thể gieo trong chậu hoặc ngoài vườn). Mai ưa đất ẩm và ánh sáng nhưng không chịu được úng, vì vậy cần trồng cây mai ở nơi cao ráo và thường xuyên tưới nước cho cây.
Nếu trồng trong chậu, cần chú ý bón phân và thay đất hàng năm. Để có một chậu hoa đẹp, cần thường xuyên cắt nhánh, uốn cành, tạo thế để có được những chậu mai có hình dạng độc đáo, mang ý nghĩa sâu sắc và đậm chất triết lý Á Đông. Để mai ra hoa đúng mùng 1 Tết, người trồng mai thường phải chú ý trút lá và canh thời tiết. Năm nào thời tiết nắng ấm thì trút lá trước Tết khoảng hai mươi lăm ngày. Năm nào rét đậm thì phải trút lá sớm.
Ochna integerrima (tiếng Thái: ช้างน้าว Chang nao) là loài hoa đặc trưng cho tỉnh Mukdahan, Thái Lan.